Afgelopen zomer zijn in de hechal van de Portugees Joodse synagoge in Amsterdam bijzondere achttiende-eeuwse linnen behangsels gevonden. Bij toeval werden ze tijdens restauratiewerkzaamheden onder leiding van restauratiearchitect Frederik Franken in twee tussenruimten, heel hoog, bovenin de hechal aangetroffen. In de hechal worden de kostbare thorarollen bewaard. De binnenkant van de kast is bekleed met zeventiende-eeuws goudleer. Vermoedelijk om invallen gruis en stof in de kast tegen te gaan, zijn de achttiende-eeuwse behangselfragmenten hier 130 of 150 jaar geleden neergelegd.
Eloy Koldeweij en ik werden er door Frederik Franken meteen bijgehaald. Het ene fragment betreft een zogenaamd gevelouteerd (fluweelachtig) behangsel (zie foto onderdaan). Het symmetrische patroon wordt gevormd door roodbruin wolpluis dat op het op het grijs-wit geschilderde linnen is gelijmd. Daartussen bevinden zich rode, gele en groene tussenvlakken. Met de lichte achtergrond lijkt het een imitatie van de kostbare fluwelen stoffen die vanuit Italië werden ingevoerd. Het aangetroffen gevelouteerde behang heeft een hoog rapport. Dit betekent dat het ooit in een hoog vertrek was toegepast. In de eerste helft van de achttiende eeuw waren dit in de Republiek zeer populaire behangsels die zelfs naar Duitsland en Zweden werden geëxporteerd. Heel waarschijnlijk zijn ze in Amsterdam vervaardigd want dat was een belangrijk productiecentrum van bedrukte en geschilderde linnen behangsels. Gevelouteerde behangsels zijn niet uniek, hiervan kennen we meer voorbeelden in museale en andere collecties.
Het andere fragment betreft een beschilderd linnen behangsel met een donkere achtergrond en een chinoiserie uitstraling (zie foto bovenaan). Hiervan zijn zes fragmenten gevonden, waarvan het grootste stuk een afmeting heeft van 141×177 cm. Tegen een donkergroene achtergrond is een trellis-achtig (gevlochten) patroon geschilderd met daartussen – in een wisselend ritme –wolkenvormige vensters in drie verschillende groottes. Afwisselend zijn hierin vogels en bloemen afgebeeld, monochroom en in kleur. Door de donkere achtergrond en de exotisch ogende voorstellingen lijkt het geïnspireerd op oosters lakwerk. Dit behang is een unicum, er is geen vergelijkbaar voorbeeld bekend. Alles wijst erop dat het uit de periode 1740-1760 dateert.
Gezien het bijzondere karakter van de behangsels zal de synagoge ze laten conserveren en te zijner tijd aan het publiek tonen.
Dit artikel is geschreven door Richard Harmanni en verscheen onlangs in nieuwsbrief (nr. 43), die we twee keer per jaar naar de donateurs van de SHBW sturen. Voor meer informatie zie ook Behangsels uit 18e eeuw gevonden in Portugese Synagoge | Nieuwsbericht | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Historische Behangsels 